Geschiedenis

Wetten ter bescherming

De bescherming van roerende voorwerpen en verzamelingen wordt via wetgeving geregeld. In 1945 werd het zogeheten Deviezenbesluit ingevoerd. Er kwam een algeheel verbod op de uitvoer van kunstschatten. Transport naar het buitenland was alleen toegestaan met een vergunning.

In 1985 werd de Wet tot behoud van cultuurbezit (Wbc) ingevoerd. Het doel van de Wbc was het voorkomen dat belangrijke cultuurgoederen verloren zouden gaan voor Nederland. Er werd ook een register ingevoerd met voorwerpen en verzamelingen. Deze voorwerpen mogen niet zonder toestemming van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) naar het buitenland worden verplaatst.

De Wbc ging in 2016 over in de huidige Erfgoedwet. Bescherming van belangrijke voorwerpen staat ook in de Erfgoedwet centraal. Nieuw is dat zes wetten en regelingen op het gebied van cultureel erfgoed samenkomen in de Erfgoedwet. Uitgebreide informatie over dit onderwerp is te vinden via de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Commissies geven advies

De wettelijke bescherming is op papier goed geregeld, maar in de praktijk blijkt dit toch niet altijd het geval te zijn. Regelmatig verschijnen er berichten in de kranten over voorwerpen die verkocht zijn in het buitenland. Er ontstond bijvoorbeeld ophef bij de verkoop van een tekening van Rubens. Wijlen prinses Christina bracht deze tekening uit haar privéverzameling naar een veiling in New York. De vraag was of deze tekening voor Nederland behouden had moeten worden. Vanwege deze ophef besloot minister Van Engelshoven in 2019 om advies te vragen aan een onafhankelijke commissie over de bescherming van voorwerpen en verzamelingen van particulieren. De Adviescommissie Bescherming Cultuurgoederen onder voorzitterschap van Alexander Pechtold presenteerde het rapport Van Terughoudend naar Betrokken. In dit rapport geeft de commissie antwoord op de volgende vraag: biedt de Erfgoedwet voldoende mogelijkheden om belangrijke voorwerpen van particulieren voor Nederland te kunnen behouden?

De Commissie Collectie Nederland onder voorzitterschap van Sybrand van Haersma Buma heeft het advies van de Adviescommissie Bescherming Cultuurgoederen verder uitgewerkt. In 2022 overhandigde deze commissie het rapport Onvervangbaar en Onmisbaar aan Staatssecretaris Uslu. De commissie stelde een aantal wijzigingen in de Erfgoedwet voor. De Commissie Collectie Nederland heeft ook geadviseerd dat er een exportvergunning moet komen voor de uitvoer van belangrijke objecten binnen Europa. Ook vond de commissie dat de samenwerking tussen de overheid en particuliere eigenaren verbeterd kan worden.

Van tijdelijk naar vast

Sinds 2020 adviseerde de onafhankelijke tijdelijke Commissie Onvervangbaar en Onmisbaar de minister over de bescherming van cultuurgoederen van particulieren. De Commissie Collectie Nederland vond dat er een vaste adviescommissie moest komen. Dit is de Commissie Beschermde Cultuurgoederen geworden. Staatssecretaris Gräper-van Koolwijk heeft de commissieleden per 1 januari 2024 benoemd. Meer informatie over de leden vindt u op de pagina Commissie.